Dynamische duinen

Duinen ontstaan doordat de wind zand opneemt en weer afzet. Ieder duin is uit een ontelbare hoeveelheid zandkorrels opgebouwd. Duinen zijn van oorsprong dus dynamisch. Binnen een landschap kunnen ze in verschillende fasen van dynamiek voorkomen: van volledig bewegend tot volledig vastgelegd. Onze duinen ontstaan aan de kust: de zee voert het zand aan, waarna de wind er mee aan de haal gaat.
Voor een goed begrip van het systeem wordt de kust onder verdeeld in 3 types: de afslagkust, de stabiele kust en de aangroeikust.

Onze Oude Duinen, gevormd op strandwallen tijdens een fase waarin de kust eeuwenlang uitbouwde, zijn kenmerkend voor een aangroeikust. Landschappelijk en ecologisch gezien zijn enkele aspecten van belang. Bij langdurige aangroei ontstaan series van min of meer parallelle duinruggen. Niet spectaculair hoog, enigszins monotoon in reliëf, niet zeer dynamisch. De dynamiek verplaatst zich steeds zeewaarts, in de eerst gevormde duinen verouderd de vegetatie en ontstaat geleidelijk aan bos. Na een angdurige fase van aangroei zijn grote delen van de Oude Duinen weer afgeslagen. Afslag zorgt voor dynamiek: grote hoeveelheden zand kunnen landwaarts verstuiven, en dit was het begin van onze Jonge Duinvorming. Mobiele duinen hebben het Oude Duinlandschap gedeeltelijk bedolven. Onze huidige duinen waren ooit massaal in beweging, vaak in de vorm van paraboolduinen.

Sinds de kust bewoond wordt hebben we een probleem. Mensen nemen de ruimte in gebruik, een bewegende kustlijn is daarbij niet handig. Bovendien houden de kustbewoners niet van zand in hun eten. Daarom is dynamiek in de duinen eeuwenlang beteugeld. Eind 20e eeuw werd duidelijk dat dynamiek in de duinen ook zijn voordelen heeft. De natuur heeft er baat bij, wordt diverser en aantrekkelijker. Maar ook de veiligheid kan gediend worden, omdat nieuw zand in de duinen voor een hogere bodem zorgt: het landschap kan meegroeien met de zeespiegelstijging. Bovendien blijken suppleties in staat de kustlijn op zijn plek te houden. Reden dus om de kust minder krampachtig te beheren.

Ook in de duinen achter de zeereep is het beheer dramatisch veranderd. Natuurbeheerders krijgen steeds meer zicht in het functioneren van het landschap. Hoewel het natuurbeheer vaak ecologisch gericht is, is inmiddels duidelijk dat de onderliggende landschapsvormende processen voor het beheer minstens zo belangrijk zijn als de verspreiding van soorten. Om de biodiversiteit in stand te houden wordt zelfs steeds meer beheerd op processen in plaats van op patronen. In een verouderend landschap, deels veroorzaakt door de mens (stikstof depositie, vastleggen van de kustlijn, bosaanplant enz) worden pionierstadia steeds zeldzamer. Actieve verstuiving is vaak in staat om pionierstadia terug te krijgen. Binnen het duinlandschap kunnen dynamische, duinvormende processen zorgen voor een continue verjonging. Een herstel van duinmobiliteit zou daarom een enorme bijdrage kunnen leveren aan het in stand houden van de biodiversiteit en het realiseren van steeds weer nieuwe pioniersituaties. Reden waarom er de laatste jaren veel geëxperimenteerd wordt met het weer in beweging brengen van duinen.
Klik hier voor een rapport over duurzame dynamiek in de duinen